Hoe ontwikkelingen ook gaan, er is in Dharavi ten minste een niveau dat altijd stijgt: het grondniveau. We kennen uit de archeologie natuurlijk het verschijnsel dat de grond waarop we leven eigenlijk een dik geschiedenisboek is. Bij opgravingen staan we verwonderd te kijken naar wat er allemaal tevoorschijn komt en het is verbazingwekkend hoe diep alles ligt. Het is vreemd dat die stad van toen een paar meter lager ligt dan die van nu. En we vragen ons misschien zijdelings eens af waar al die grond vandaan gekomen is waarmee de boel is opgevuld.
Bij het aanleggen van een nieuwe rioleringsbuis in Dharavi is zichtbaar hoe snel het grondniveau hier stijgt. Er ligt een pakket van ongeveer 75 cm dik dat bestaat uit zand, steentjes, stukjes glas en ander onverteerbaar spul. Onder het pakket ligt te bodem van het vroegere moeras. De lagenstructuur verraadt dat de opbouw onregelmatig is verlopen. Af en toe is er een laag steen en puin gestrooid. Tussendoor is er vooral zand en stof bijgekomen. Dharavi was dus oorspronkelijk moerasland en het is waarschijnlijk dat op deze plek pas ongeveer 50 jaar mensen wonen. Dat betekent dat het grondniveau hier ongeveer anderhalve centimeter per jaar stijgt.
Voor de aanleg van de nieuwe rioleringsbuis moeten waterleidingen verlegd worden. En ook daaraan is de groei van het grondpakket zichtbaar. Oudere waterleidingen liggen ondertussen veel dieper dan toen ze werden aangelegd. De volgorde van aanleggen is dus ook goed af te lezen. De hoogste leidingen zijn het laatste gelegd. Zoals de jaarringen in de stam van een boom vertellen de leidingen in de grond de geschiedenis van deze buurt.
In landen met een minder warm klimaat is het gebruikelijk om waterleidingen zo diep in de grond te leggen dat ze in de winter niet kunnen bevriezen. In Nederland is de vorstvrije diepte 60 cm, in landen met een meer uitgesproken landklimaat is dat al gauw een meter of meer. In Mumbai, waar het nooit vriest, is het natuurlijk volstrekt onnodig om waterleidingen zo diep te leggen. Daar komt nog bij dat veel bewoners geen eigendomsrechten hebben over hun huis of de grond waarop ze wonen. Ze lopen een aanzienlijke kans vandaag of morgen weggestuurd te worden. Het ingraven van een waterleiding is een investering die onder zulke omstandigheden nogal risicovol is. Daarom lopen veel waterleidingen in Dharavi gewoon bovengronds. Het is natuurlijk niet comfortabel voor voorbijgangers en er is een kans op beschadiging van de leiding, maar dat weegt niet op tegen de kosten van het ingraven. Uiteindelijk raken ze vanzelf bedekt met grond en stenen.
Sloopafval is erg nuttig bij de bestrijding van wateroverlast. Vooral puin van stenen en beton krijgt een goede bestemming. Dharavi ligt zoals gezegd op voormalig moerasland en de bodem is daarom nogal slap. Het gevolg is dat huizen heel langzaam wegzakken en dat is erg onhandig bij overstromingen. Daar komt nog bij dat, zoals hierboven beschreven, het straatniveau alsmaar stijgt en elke begane grond vloer ooit als kelder zal eindigen. Tijdens de moesson valt er zoveel regen dat het water niet op tijd kan worden afgevoerd. De lagere delen van Dharavi komen dan blank te staan. Huizen die beduidend hoger liggen dan het straatniveau zijn dan echt beter af. Het heeft dus grote voordelen om bij het slopen van een huis het steenachtige puin te laten liggen en als fundering voor een nieuw huis te gebruiken. Het vloerniveau ligt meteen een flink stuk hoger. En een bijkomend voordeel is dat het een hoop transportkosten scheelt. Puin is zwaar en het is meestal onmogelijk om met een vrachtwagen dicht bij een slooplocatie te komen. De stegen en zelfs de straten zijn meestal te smal voor vrachtverkeer. Het handmatig afvoeren van zoveel puin over grote afstanden door de nauwe stegen is eigenlijk ondoenlijk en het is ook oneconomisch. Puin kan alleen als vulmateriaal gebruikt worden en dat maakt dat afvoeren al gauw niet meer rendabel is. Zet daar tegenover dat een hoger vloerniveau grote voordelen biedt en de keuze is snel gemaakt.
Dat het afvoeren van puin niet rendabel is valt ook te zien aan de voet van elke hoogspanningsmast. De masten zijn vaak ommuurd en daarmee ontstaat een ideale dumplocatie. Ondertussen staan de masten stevig tot hun knieën in het puin en kunnen omwonenden er hun was aan ophangen.
Zo stijgt het niveau van Dharavi alsmaar verder en komen huizen en straten langzaam maar zeker steeds hoger te liggen. En de geschiedenis steeds dieper.
Posts
